Kadınların Seçme ve Seçilme Hakkına Erişmesini Sağlayan Yasal Düzenlemeler
Kadınlar, 1580 sayılı 3 Nisan 1930 tarihli Belediye Kanunu‘nun kabulü ile birlikte kadınlar belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkına kavuşmuştu.
1930 yılında kabul edilen Belediye Kanunu’ndaki intihab (seçme, seçim) koşulları hakkındaki ilgili maddeler şu şekildeydi:
1930 yılında belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı kazanan kadınlar, milletvekili seçimlerinde seçme ve seçilme hakkına ise 5 Aralık 1934’de Anayasa’da ve Seçim Kanunu’nda yapılan değişiklikle kavuştu. Kadınların ilk kez oy kullanmasının ve aday olabilmesinin önünü açan 2599 sayılı 5 Aralık 1934 tarihli Teşkilâtı Esasiye Kanununun 10 ve 11 inci Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun‘un ilgili maddeleri şu şekildeydi
Aynı gün, 2598 sayılı İntihabı Mebusan Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine ve Kanuna Bir Madde İlâvesine Dair Kanun‘da da şu şekilde değişiklik yapılmıştı:
Meclise Giren İlk Kadın Milletvekilleri
Gerçek anlamda, Anayasa’da yapılan düzenleme ile birlikte, 1934 yılında seçme ve seçilebilme hakkına sahip olan kadınlar, ilk kez 1935 seçimlerine katılmış olup, TBMM’nin 5. döneminde 18 kadın parlamenter ile Meclis’te temsil edilmişlerdir. 1935 yılı seçim sonuçlarına göre, Meclis’e 17 kadın milletvekili girmiştir. 1936’da boşalan milletvekillikleri için yapılan ara seçimde Hatice Özgener Çankırı’dan milletvekili seçilmiş olup, böylece Meclis’teki kadın milletvekili sayısı 18 olmuştur.
1935 seçimlerinde 17 vekil, 1936 yılındaki ara seçimlerde 1 vekille birlikte toplam 18 kadın vekilin 57 bölgeden toplam 3999 milletvekilinin yer aldığı meclise girmesiyle, kadın vekil oranı % 4,5 olmuştur.
Türkiye’nin ilk 18 kadın milletvekili listesi şu şekildedir:
- Mebrure Gönenç – İstanbul
- Hatı Çırpan – Ankara
- Türkan Örs Baştuğ – Antalya
- Sabiha Gökçül – Balıkesir
- Şekibe İnsel – Bursa
- Hatice Özgener – Çankırı
- Huriye Öniz – Diyarbakır
- Fatma Memik – Edirne
- Nakiye Elgün – Erzurum
- Fakiye Öymen – İstanbul
- Benal Nevzad İştar – İzmir
- Ferruh Güpgüp – Kayseri
- Bediz Morova Aydilek – Konya
- Mihri Pektaş – Malatya
- Meliha Ulaş – Samsun
- Esma Nayman – Seyhan
- Sabiha Görkey – Sivas
- Seniha Hızal – Trabzon
Cumhuriyet’in ilk kadın milletvekilleri TBMM Albümünün içerisinde gösterilmiş ve kısa özgeçmişleri de bu kitap içerisinde yine belirtilmiştir.
İlk Kadın Vekillerin Yahudi ve Rum Olduğu İddiası Asılsız ve Dayanaksız
TBMM’ye giren ilk kadın milletvekillerinin Musevi ve Rum olduğuna yönelik herhangi bir delil bulunmamaktadır. Birçok kaynakta, bahsi geçen vekillerin Türk kökenli olduğuna dair atıflar yer almaktadır.
Söz konusu 18 vekilden sadece Mebrûre Gönenç, Hatice Özgener, Huhriye Öniz, Benal Nevzat, Esma Nayman’ın Rumca bildiği özgeçmişlerinde aktarılmaktadır. Ancak bu vekillerin Rum kökenli olduğuna dair bir emare bulunmamaktadır.
Mecliste yer alan azınlık ya da gayrimüslim milletvekilleri arasında yukarıda ismi sıralanan kadın vekillerin yer almadığı görülebilmektedir.
Kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesinden sonra gerçekleştirilen ilk seçimlerin akabinde TBMM’de sadece 5 gayrimüslim milletvekili yer almaktaydı.
Dr. Ali Çakırbaş’ın “TBMM’de Gayrimüslim Milletvekilleri (1923-1964)” adlı kitabında bağımsızlara ayrılan kontenjandan TBMM’ye giren gayrimüslim temsilcileri şu şekilde sıralanmaktadır:
- Ankara’dan Doktor Nikola Taptaş,
- Afyon’dan eski Osmanlı Bankası Müdürlerinden Berç Keresteciyan,
- Eskişehir’den Türk Ortodoks İstamat Zihni,
- Niğde’den Doktor Abravaya Marmaralı,
- Van’dan Münib Boya
Ancak, aynı kitapta Münib Boya‘nın, her ne kadar Ermeni asıllı olsa da TBMM’ye Türk ve Müslüman olarak kabul edildiği aktarılmaktadır.
Rıfat N. Bali, “Cumhuriyet Döneminde Azınlık Milletvekilleri” başlıklı çalışmasında 1935 yılında Mecliste sadece 4 azınlık vekilinin yer aldığını aktarmaktadır.
| Milletvekili Adı Soyadı | Mezhebi | Seçildiği Parti | Görev Yaptığı Dönem |
| Berç Türker (Keresteci) | Ermeni | Bağımsız | 1 Mart 1935 – 5 Ağustos 1946 (V, VI, VII dönem) |
| Nikola Taptas | Rum | Bağımsız | 1 Mart 1935 – 8 Mart 1943 (V, VI dönem) |
| Abravaya Marmaralı | Musevi | Bağımsız | 1 Mart 1935 – 8 Mart 1943 (V, VI dönem) |
| İstamat Zihni Özdamar | Türk Ortodoks | Bağımsız | 1 Mart 1935 – 5 Ağustos 1946 (V, VI, VII dönem) |
KAYNAKÇA
[1] https://twitter.com/fatihtezcan/status/1276385653207547911
[2] TÜİK, Milletvekili Genel seçimleri, 1923-2011, Syf. X-XI
[3] TBMM Albümü 1920-2010, 1. Cilt 1920-1950 Syf. 97-112
[4] Türkiye’de İlk Kadın Milletvekilleri, Sibel Duruoğlu, Yüksek Lisans Tezi, Syf:67-110
[5] Türk Parlementosundaki Kadın Milletvekilleri (1935-2007), Cemile Şahin, Doktora Tezi, 2010. Syf. 35
[6] TBMM’de Bir Cumhuriyet Aydını: Dr. Fatma Memiki Savaş Sertel, 2015.
[7] Osmanlı’dan Cumhuriyete Bir Eğitimci: Nakiye Elgüni, Arş Gör. Mustafa Özyürek, 2014
[8] Türkiye’nin İlk Kadın Milletvekillerinden Benal Nevzat (İştar) Arıman, Selman Yaşar, 2010
[9] Türk Kadınının Siyasete Giriş Süreci Ve İlk Kadın Saylav Mihri İffet Pektaş, Salhadin GÖK, Özlem KILINÇÇEKER, 2019, Sf. 58
[10] https://www.5harfliler.com/malatya-mebusu-bayan-mihri-pektas/
[11] Türkiye’nin İlk Kadın Milletvekillerinden Samsun Milletvekili Meliha Ulaş, Yrd. Doç. Dr. Mehmet AYDIN, 2014 Sf.16
[12] TBMM’deki İlk Kadın Milletvekillerinden Esma Nayman Ve Meclisteki Faaliyetleri, Erdem Çanak, 2016, Sf. 33
[13] https://islamansiklopedisi.org.tr/mustafa-naili-pasa
[14] Basındaki Bilgiler Işığında İlk Kadın Milletvekillerimizden Trabzon Milletvekili Seniha Hızal Ve Meclisteki Faaliyetleri, Selman Yaşar, 2020, Sf. 351s
Bir yanıt yazın